Hán văn:
民 不 畏 死, 奈 何 以 死 懼 之? 若 使 民 常 畏 死, 而 為 奇 者, 吾 得 執 而 殺 之, 孰 敢. 常 有司 殺 者 殺. 夫 代 司 殺 者 殺. 是 謂 代 大 匠斲. 夫 代 大 匠 斲 者, 希 有 不 傷 其 手 矣.
Phiên âm:
- Dân bất úy tử, nại hà dĩ tử cụ chi? Nhược sử dân thường úy tử, nhi vi kỳ giả, ngô đắc chấp nhi sát chi, thục cảm.
- Thường hữu tư sát giả sát.
- Phù đại tư sát giả sát. Thị vị đại đại tượng trác.[1]Phù đại đại tượng trác giả, hi hữu bất thương kỳ thủ hĩ.[2]
Dịch xuôi:
- Khi dân không sợ chết, làm sao lấy cái chết làm cho họ sợ được.
- Nếu khiến được dân sợ chết, mà bắt kẻ phạm pháp giết đi, thì còn ai dám phạm pháp nữa.
- Thường có đấngTư sát, có quyền giết người.
- Nay ta lại thay Ngài mà giết, thì có khác nào muốn đẽo gỗ thay thợ mộc đâu? Muốn thay thợ mà đẽo gỗ, khó mà thoát bị thương tật.
Dịch thơ:
- Nếu dân chẳng quản tàn thân,
Thời đem cái chết dọa dân ích gì ?
- Nếu dân nghĩ chết mà e,
Giết người rông rỡ, răn đe mới toàn.
- Tử sinh Trời đã lo toan,
- Thay Trời giết lát để làm chi đây ?
Như rằng thợ đẽo chẳng hay,
Muốn thay thợ đẽo ra tay khoe tài.
Khoe tài rồi sẽ mang tai,
Trước sau âu chẳng thoát bài đứt tay.
BÌNH GIẢNG
Stanilas Julien bình giải chương này đại khái như sau.
Nếu chính quyền mà tàn bạo, những nhiễu dân, dân sẽ hết muốn sống. Lúc ấy đem cái chết dọa dân mà có ích gì.
Nhược bằng chính quyền hẳn hoi, dân chúng sẽ được nhờ cậy, được sung sướng. Lúc ấy họ sẽ sợ chết.
Trong trường hợp ấy, nếu có những kẻ bất lương phạm pháp mà ta đem giết đi, để làm gương cho kẻ khác, chắc dân sẽ sợ không dám bắt chước kẻ ác làm càn nữa.
Quyền sinh sát là quyền của Trời. Ta không nên tiếm quyền Trời, mà mặc tình sinh sát.
Vua Minh Thái Tổ 明 太 祖 (tức Chu Nguyên Chương 朱 元 璋, tại vị 1368 -1398) bình về chương này như sau: «Từ khi lên ngôi, trẫm cố công đi tìm cho ra đường lối cai trị của các bậc thánh vương xưa. Trẫm hỏi han nhiều người, ai cũng tự phụ biết được cách trị dân của người xưa. Trẫm đọc nhiều sách. Một hôm đọc được Đạo Đức kinh, Trẫm thấy lời văn bình dị, ý tứ thâm trầm.
«Ít lâu sau đọc đến câu: ‘Khi dân không còn sợ chết, thì dọa giết dân có ăn thua gì?’ Lúc ấy giang sơn vừa mới chinh phục xong, dân chúng còn ngang ngược, quan quyền còn tham nhũng. Tuy mỗi buổi sáng có đến mười người bị chết chém, nhưng chiều đến vẫn có hàng trăm người bị bắt, vì đại tội. Như vậy chẳng đúng như lời Lão tử sao?
«Trẫm liền thôi không cho chém người có tội nữa mà chỉ bắt họ tù đày mà thôi. Không đầy một năm, lòng Trẫm được bình an dần. Trẫm mới nhận thấy quyển Đạo Đức kinh thực là hay, là căn bản vạn sự, là thầy dạy vua chúa và là kho báu của chúng dân.» [3]
Như vậy chương này đề cao đức hiếu sinh 好 生 mà bất kỳ nhà cầm quyền nào cũng phải có.
[1] Trác 斲: đẽo.
[2] Hi 希: ít.
[3] Xem Stanislas Julien, La voie et la vertu, chương 74, lời bình.
