Hán văn:
治 大 國 如 烹 小 鮮. 以 道 蒞 天 下. 其 鬼 不 神. 非 其 鬼 不 神, 其 神 不 傷 人. 非 其 神 不 傷 人, 聖 人 亦 不 傷人. 夫 兩 不 相 傷, 故 德 交 歸 焉.
Phiên âm:
- Trị đại quốc như phanh tiểu tiên.[1]
- Dĩ đạo lỵ[2]thiên hạ. Kỳ quỉ bất thần.[3] Phi ký quỉ bất thần, kỳ thần bất thương nhân. Phi kỳ thần bất thương nhân, thánh diệc bất thương nhân. Phù lưỡng bất tương thương, cố đức giao qui yên.
Dịch xuôi:
- Trị nước như câu cá nhỏ.
- Lấy Đạo trị thiên hạ, quỉ thần hết linh. Không phải quỉ thần không linh, nhưng quỉ thần không làm hại người. Không phải quỉ thần không làm hại người, mà thánh nhân không làm hại người. Cả hai đều không hại người, nên Đức của họ qui về một chỗ.
Dịch thơ:
- Cầm đầu một đại giang sơn,
Nương tay như nấu cá con mới là.
- Đạo Trời nhuần đượm gần xa,
Quỉ thần thôi cũng buông tha chẳng phiền.
Quỉ thần đâu phải không thiêng,
Quỉ thần không hại vì kiêng nể người.
Quỉ thần đã chẳng tác oai,
Thánh nhân nào nỡ hại đời làm chi.
Thần nhân đều chẳng thị uy,
Muôn nghìn ân đức sẽ qui tụ về.
BÌNH GIẢNG
Chương này Lão tử lại dạy ta một bài học chính trị đó là Trị dân thì đừng có nhiễu dân.
Trị một nước lớn chẳng khác nào nấu một nồi cá con. Nấu cá con mà cứ lo đảo đi, đảo lại thì cá sẽ nát hết. Trị dân mà nay cải tổ cái này, mai cải tổ cái khác, thì dân ắt sẽ hết sức khổ sở.
Người trị dân giỏi sẽ giúp cho dân theo đúng định luật trời đất. Mà trời đất muốn cho chúng ta hoạt động để triển dương các tài năng của mình, nhưng không làm được điều gì quá mức không được vong thân táng mạng, không được đày đọa hình hài, lao tâm khổ tứ, thần hôn trí loạn.
Cho nên nhà cầm quyền không được dở dói vẽ vời, không được kích động tham vọng của dân, không được kích động thất tình của dân, không được xui dân tranh đoạt, ghen ghét lẫn nhau, không được làm cho dân lo âu, khổ sở.
Được như vậy, dân sẽ sống trong một cảnh thanh bình, có một xác thân khang kiện, có một tâm hồn thảnh thơi, sung sướng, yêu lý tưởng, thích hướng thượng.
Thế là đường lối người hợp với đường lối trời. Đôi đằng đã hòa hợp như vậy thì quốc thái dân an là một kết quả tất định.
Thế là quỉ thần không làm hại người mà thánh nhân cũng không làm hại người. Nói rằng quỉ thần làm hại hay không làm hại người cũng không hoàn toàn đúng, phải hiểu rằng quỉ thần đã minh định, đã thiết lập nên những định luật vĩnh cửu, bất biến; đi đúng tức là «thuận thiên» thế là hay, là cát tường đi sai tức là «nghịch thiên» là dở, là hung họa.
Thánh nhân trị người không vì cái lợi nhỏ mà quên cái hại lớn, không mị dân bằng những cải tổ phiến diện, không đánh lạc thiên tính của dân bằng những hành vi có tính cách xách động tuyên truyền, mà chỉ muốn cho dân sống vô tư, hạnh phúc, an bình, thái thịnh, khang ninh.
Như vậy, mới thực là thương dân, mới thực là biết cách trị dân vậy.
[1] Tiểu tiên 小 鮮 : cá nhỏ.
[2] Lỵ 蒞: đến.
[3] Kỳ quỉ bất thần 其 鬼 不 神: kỳ quỉ bất linh 其 鬼 不 靈 .
