Hán văn:
不 出 戶, 知 天 下. 不 闚 牖, 見 天 道. 其 出 彌 遠, 其 知 彌 少. 是 以 聖 人 不 行 而 知, 不 見 而 名, 不 為 而 成.
Phiên âm:
- Bất xuất hộ, tri thiên hạ. Bất khuy[1]dũ [2] kiến thiên đạo. [3] Kỳ xuất di * viễn, kỳ tri di* [4] thiểu.
- Thị dĩ thánh nhân bất hành nhi tri, bất kiến nhi danh, bất vi nhi thành.
Dịch xuôi:
- Chẳng ra khỏi cửa mà biết thiên hạ. Chẳng dòm qua cửa sổ, mà biết đạo Trời. Đi càng xa, biết càng ít.
- Cho nên thánh nhân chẳng đi mà biết, chẳng thấy mà hay, chẳng làm mà nên.
Dịch thơ:
- Ở nhà chẳng bước đi đâu,
Thế mà thiên hạ gót đầu vẫn hay.
Tuy rằng cửa đóng then cài,
Thế mà vẫn hiểu Đạo trời tinh vi.
Con đường phiêu lãng càng đi,
Càng xa càng lạc biết gì nữa đâu.
- Cho nên hiền thánh trước sau,
Không đi mà biết, không cầu mà nên.
Cần chi vất vả bon chen,
Không làm mà vẫn ấm êm vuông tròn.
BÌNH GIẢNG
Chương này ý nghĩa rất rõ ràng. Đại ý rằng: Nếu chúng ta biết thu thần, định trí thì trí huệ sẽ phát sinh,[5] và sẽ biết được nhiều điều vi diệu của tạo hóa. Người xưa cho rằng: Ta và vạn vật đều cùng một gốc, nên nếu hiểu biết rõ lý lẽ ở nơi một người, sẽ hiểu biết lý lẽ của thiên hạ. [6] Thế là:
– dĩ nhất sự suy vạn sự
– dĩ nhất tâm suy vạn tâm
– dĩ nhất nhật suy vạn đại
Cho nên không ra khỏi nhà đã biết chuyện thiên hạ.
Người xưa lại quan niệm thêm rằng luật trời, đạo trời ghi tạc ngay trong lòng con người; nên không cần bon chen vất vả, chỉ cần biết định tĩnh, biết tiềm tâm suy cứu, là tìm thấy luật Trời.
Còn như bon chen vất vả, luân lạc trong chốn hồng trần, thì bất quá chỉ có được những kiến thức vụn vặt, những lối nhìn chật hẹp mà thôi.
Tóm lại:
Thấy bằng mắt không bằng thấy bằng trí; mà thấy bằng trí không bằng thấy bằng thần. Chỉ có thần mới không vội mà nhanh, không đi mà đến. [7]
[1] Khuy 闚: nhòm.
[2] Dũ 牖: cửa sổ.
[3] Bản Phó Dịch viết: «Bất xuất hộ, khả dĩ tri thiên hạ, bất khuy dũ, khả dĩ kiến thiên đạo.» 不 出 戶, 可 以 知 天 下, 不 闚 牖, 可 以 見 天 道 .
[4] * Di 彌: càng.
[5] Thần định tắc tuệ sinh 神 定 則 慧 生. Huỳnh Nguyên Cát, Đạo Đức kinh chú thích, chương 47.
[6] Vật ngã đồng nguyên, cùng nhất kỷ chi lý, tức năng tận thiên hạ chi lý. 物 我 同 源,窮 一 己 之 理,即 能 盡 天 下 之 理. Sđd, tr. 47.
[7] Duy thần dã, cố bất tật nhi tốc, bất hành nhi chí. 惟 神 也,故 不 疾 而 速,不 行 而 至 Kinh Dịch, Hệ từ thượng.
