Trải qua cả ngàn năm, những cách nhìn người của những thánh nhân thời xưa vẫn khiến hậu thế không khỏi tấm tắc vì quá đúng!
Trong tướng thuật có câu “Hữu tâm vô tướng – Tướng tự tâm sinh” (Có tâm không tướng – Tướng tự tâm mà sinh). Có nghĩa người có tâm như thế nào thì biểu hiện ra tướng mạo bên ngoài cũng như thế, có thể thông qua diện mạo bên ngoài để biết tâm lý và hành vi của một người.
Trên thực tế không phải là tướng mạo ngay từ khi sinh ra đã định như vậy mà tướng mạo là sự phản chiếu của tâm tính và hành vi qua một quá trình tu luyện. Muốn cải tạo vận mạng để có tướng tốt thì phải có tâm tốt. Vì vậy không có gì phải lo lắng khi ta có tướng mạo chưa tốt.
Tuy vậy, để tướng mạo được thanh tao, nho nhã và trở nên tốt đẹp hơn, thì con người chúng ta sẽ phải không ngừng học hỏi và rèn luyện.
Trong cuốn “Tri nhân”, mưu sĩ nổi tiếng thời Tam Quốc là Gia Cát Lượng(Ngọa Long tiên sinh) từng đưa ra những tiêu chí nhìn người để có thể đưa ra đánh giá toàn diện nhất về đối phương và được xuất phát từ 7 phương diện gồm:
“Chí – biến – thức – dũng – tính – liêm – tín”
Trong bài viết này, tác giả xin được cải biên cũng như là dịch nghĩa sâu sắc hơn với những nội dung mà độc giả đã từng đọc, nếu trong quá trình dịch nghĩa còn thiếu xót, xin quý độc giả gửi về cho chúng tôi nhằm phục vụ quý độc giả tốt hơn.
1. Hỏi đúng sai để xem xét chí hướng của đối phương – “Chí”
Để đánh giá phẩm chất của một người, trước tiên phải xem nhận xét và tính kiên định của người đó trước các vấn đề đúng – sai, từ đó đánh giá cách nhìn và xem xét chí hướng của người đó.
Hễ là người không phân rõ đúng – sai, mang thái độ ba phải, “gió chiều này theo chiều khác” thì đều có khả năng làm tổn hại đến lợi ích chung trong thời khắc then chốt.
Vì vậy, tuyệt đối không thể giao phó trọng trách cho những người như vậy. Kiểu người ấy không có quan niệm rõ ràng về đúng sai, phẩm chất và đức tính cũng khó xác định.
Chỉ có người chí hướng cao, lập trường vững chắc, tấm lòng rộng lượng thì mới là người có thể cộng tác.
Tuy nhiên, với người như vậy, bản thân họ không hẳn đó là một điểm yếu, bởi với những người có tâm lý khó xác định đúng sai bởi xuất phát điểm sinh ra, khái niệm đúng sai họ chưa từng được gọt rũa mà trải qua nhiêu năm tháng khiến cho khả năng này họ bị phai mờ mà khó phán đoán.
Như đạo lý lão tử nói: “vạn vật đều xoay vần” và với người như vậy cái hay của người này bạn có thể sử dụng với họ vào 1 mục đích mà không liên quan tới lợi ích chung, đưa họ tham gia vào những sự việc cá nhân, lắp ráp cho họ vào 1 quy trình nhất quán, không có xuất hiện nghi vấn, tham chiếu, lựa chọn hay so sánh thì ắt sẽ gặt hái thành quả.
2. Đặt câu hỏi để xem xét khả năng ứng biến của đối phương – “Biến”
Muốn hiểu được một người, nhất định phải giao tiếp nhiều với người đó, dùng lý lẽ dồn người đó vào bước đường cùng để xem họ ứng phó ra sao.
Dùng tiêu chuẩn này để nhìn người, bởi Gia Cát Lượng tin rằng người có khả năng sử dụng ngôn từ nhanh nhạy, nhất định là người có đầu óc linh hoạt và tư duy nhạy bén.
Tiêu chí này cũng hoàn toàn có thể áp dụng trên chốn quan trường để đánh giá vị quan đó là tốt hay xấu.
Bởi lẽ, không chỉ tham quan, mà những quan lại tư chất tầm thường cũng sẽ hại dân hại nước, làm hỏng đại sự. Thứ họ thiếu chính là năng lực đánh giá và giải quyết vấn đề một cách đúng đắn.
3. Dùng mưu kế để đánh giá kiến thức của đối phương – “Thức”
Phương thức này có thể áp dụng trong bất kỳ tình huống nào. Ví dụ, một quan lại nếu không có mưu lược, gặp phải tình huống bất ngờ ắt chỉ có thể bó tay chịu trói.
Khi ấy dù cho người này có lòng tốt, muốn cống hiến vì nước vì dân thì vẫn chỉ đành lực bất tòng tâm, làm ảnh hưởng đến đại cục.
Vốn dĩ, những người muốn cống hiến nhất định phải là người có thể đưa ra những phương pháp để cải thiện xã hội của họ.
Vậy với người thường hạn chế về mưu lược, chúng ta nên áp dụng họ vào với những công việc được định sẵn và đưa cho họ sắp xếp, hoàn thiện chúng.
4. Đặt ra tình huống nguy khốn để xem dũng khí của đối phương – “Dũng”
Cổ nhân có câu: “Tuế bất hàn vô dĩ tri tùng bách, sự bất nan vô dĩ tri quân tử” (Đại ý: Nếu sự việc không có khó khăn thì làm sao để biết được người quân tử).
Giống như câu nói “lửa thử vàng, gian nan thử sức”, khó khăn chính là “ngọn lửa” tốt nhất để thử thách dũng khí của đối phương.
Muốn nhìn nhận dũng khí của một người, trước tiên hãy nói cho người đó biết một số khó khăn và nguy hiểm cần xử lý để xem họ trả lời ra sao.
Nếu đó là một người thiếu dũng khí, vậy đừng nói xả thân vì đại nghĩa, trừ gian diệt ác, chỉ e rằng người đó ngay đến bản thân còn khó lòng bảo vệ, sao có thể trông chờ gì được đây?
5. Dùng rượu để xem tính tình của đối phương – “Tính”
Dân gian thường lưu truyền câu nói “rượu vào lời ra”. Bản tính thực sự của một người thường được cất giấu rất sâu, mà dùng rượu sẽ khiến họ mở lòng, để người đó bộc lộ ra bản chất thật của mình.
Điều này cũng có nghĩa là, khi một người say rượu, ta có thể biết được phẩm hạnh và nhân cách của người đó ra sao.
Chớ vội coi nhẹ cách nhìn người này. Thực tế trong lịch sử Trung Hoa đã có bao văn thần, võ tướng vì say rượu phạm pháp mà bị chém đầu. Bản thân Tống Thái Tổ Triệu Khuông Dận năm xưa cũng đã từng áp dụng thành công mưu kế “dùng rượu tước binh quyền”.
6. Dùng công danh lợi lộc để xem sự liêm chính của đối phương – “Liêm”
Lợi ích vốn là thứ mà ai cũng yêu thích. Quan sát thái độ của một người khi đứng trước những lợi ích ắt sẽ nhìn ra phẩm hạnh của người đó.
Người có phẩm hạnh cao thượng tuyệt đối sẽ không làm việc phi nghĩa dù cho món lời mang ra dụ dỗ họ có lớn đến đâu.
Nhân tính vốn có một phần “tham dục”, nhưng “quân tử ái tài, thủ chi hữu đạo” (người quân tử coi trọng của cải nhưng lấy của cải phải đúng đạo lý).
Từ xưa đến nay, lịch sử không thiếu những câu chuyện dùng tiền tài để đo tấm lòng. Mà số quan lại bại bởi một chữ “lợi” (lợi ích) cũng nhiều không kể xiết.
Người không kháng cự được sự mê hoặc của tiền tài ắt không thể trở thành quan thanh liêm. Trong khi đó, nhân tài mà bách tính trông đợi dĩ nhiên là thanh quan chứ không phải tham quan.
7. Giao việc cho đối phương để xem chữ tín của họ – “Tín”
Cần phải xem xét lời nói và hành động của đối phương có nhất quán hay không, người nói mà không giữ lời ắt là kẻ không thủ tín, sẽ dễ dàng đánh mất sự tin tưởng của người khác dành cho họ.
Thủ tín vốn là “cái gốc” làm người. “Nhân vô tín bất lập”, người không có giữ tín ắt sẽ không có chỗ đứng ở đời.
8. Nhìn người qua thời gian
Người xưa khuyên rằng, muốn biết một người thật sự tốt với mình hay không, hãy dùng thời gian để quan sát chứ đừng ngay từ lần đầu gặp mặt đã vội vàng đưa ra kết luận tốt xấu về người đó.
Con người vốn vì lợi ích sinh tồn, đa số đều mang trên mình một chiếc mặt nạ. Khi gặp bạn, họ thường đeo một chiếc mặt nạ giả. Đây là một hành vi có ý thức. Những chiếc mặt nạ chỉ thể hiện ra các góc độ mà bạn thích. Nếu bạn chỉ căn cứ vào những điểm này mà phán đoán sự tốt xấu của một người, từ đó quyết định mức độ giao tiếp với người đó thì bạn có thể mắc phải sai lầm.
Cho dù ngay từ lần gặp đầu tiên, đối phương đã để lại ấn tượng tốt với bạn, khiến bạn ngay lập tức rất quý mến và muốn thân thiết thì cũng cần phải dành ra một khoảng trống, không nên để cho yếu tố tình cảm chủ quan tốt xấu được chen vào. Sau đó mình sẽ bình tĩnh quan sát hành vi của đối phương.
Dùng “thời gian” thường rất dễ để nhận ra những loại người dưới đây:
– Người không thành khẩn: Vì anh ta không thành thực, do vậy lúc đầu rất nhiệt tình, càng về sau càng lộ rõ sự thờ ơ. Lúc đầu thân thiện, sau lại xa lạ.
– Người nói dối: Một lời nói dối sẽ cần trăm lời nói dối khác để che lấp, dần dà sẽ lộ ra kẽ hở. Thời gian chính là công cụ sắc bén để kiểm nghiệm những lời nói dối đó.
– Người lời nói không đi đôi với hành động: Loại người này nói và làm là hai chuyện hoàn toàn khác nhau. Dùng “thời gian” để nhìn nhận có thể phát hiện ra sự không đồng nhất trong lời nói và hành động.
9. Nhìn người qua sở thích và ham muốn
Ngụ ngôn Hy Lạp kể rằng: Có một vị quân vương nuôi vài con khỉ trong nhà. Anh ta luyện cho chúng cách nhảy múa, và mặc cho chúng những bộ quần áo tuyệt đẹp, đeo cho chúng những chiếc mặt nạ hình mặt người. Khi lũ khỉ nhảy múa trông rất giống như người thật.
Một ngày kia, vị quân vương bắt bọn khỉ nhảy múa cho các quần thần thưởng thức. Diễn xuất điêu luyện của lũ khỉ đã nhận được nhiều tràng vỗ tay khen ngợi. Nhưng trong số các vị quan, có một vị đã cố ý làm rơi một trái chuối trên sàn nhà. Những con khỉ thấy vậy đã tháo lớp mặt nạ, lao vào để tranh nhau trái chuối. Kết quả là cuộc trình diễn tinh vi của lũ khỉ đã trở thành trò chế giễu cho mọi người.
Người xưa quan niệm bản tính thật của con người sẽ bộc lộ khi tiếp xúc với thứ mà mình thực sự ham muốn. Chẳng hạn như người ham ăn sẽ không thể kiềm chế trước món ăn ngon, người háo sắc sẽ tỏ ra thích thú với người đẹp, kẻ hám tiền sẽ sáng mắt khi thấy của cải… Nhờ vào những sở thích con người có thể tìm thấy đặc trưng tính cách của người đó.
Áp dụng trên thực tế, bạn có thể chủ động tạo tình huống để người đó bộc lộ những sở thích, ham muốn của mình, khiến anh ta quên mất mình đang đóng vai gì, từ đó lộ rõ bộ mặt thật.
Nếu bạn không có năng lực sắp xếp tình huống, vậy thì bạn nên tận dụng mọi cơ hội để quan sát anh ta trong những tình huống mà anh ta không ngờ nhất, như khi tiếp xúc với một người phục vụ, một người ăn xin, một đứa trẻ con, một người xa lạ… Quan sát này có ý nghĩa sâu sắc hơn so với sự sắp đặt vì đối tượng bị quan sát không phòng bị, bộ mặt thật lộ ra tương đối sát thực.
